عروس رفته عروسک بیاره!

گزارشی از کودک همسری و انتشار آماری بر این مبنی از سوی مدیر کل ثبت احوال استان کردستان.
ژینا مدرس گرجی، هفته نامه ده نگی کوردستان.
هفته ی گذشته ایرنا(۱) خبری تکان دهنده به نقل از محسن آقایی، مدیر کل ثبت احوال کردستان با عنوان ازدواج شش دختر زیر ۱۰ سال در کردستان  منتشر کرد.  مدیر کل ثبت احوال کردستان با اشاره به ثبت ۱۶ هزار و ۷۵۳ واقعه ازدواج در سال گذشته در استان گفته بود: سال گذشته تعداد شش ازدواج دختران کمتر از ۱۰ سال و ۱۶۴ فقره ازدواج زنان با مردان ۲۰ سال بزرگتر از خود صورت گرفته است. نکته قابل توجه در این خبر سرسری گذشتن از مورد ازدواج دختران و اعلام کردن این موضوع  در بین خبرو نگرانی افزایش طلاق و کاهش جمعیت  از طرف مسئولین است. در حالی که آمارها نشان می‌دهد سالانه صد‌ها دختر زیر سن ۱۵ سال در ایران ازدواج می‌کنند، نگرانی‌ها درباره بالا رفتن سن ازدواج در کشور از جمله مواردی است که هر از گاهی به تیتر اخبار رسانه‌ها می‌آید.
-در بیمارستان بعثت سنندج دختری ۱۶ ساله به اسم آرزو در بخش زنان و زایمان بستری استو از شدت ضعف جسمی حتی نای بلند شدن و شیر دادن به بچه اش را ندارد. ارزو وقتی ۱۳ سال سن داشته ازدواج کرده.همسر ارزو ۱۶ سال از خودش بزرگتر است.
-نارین ۱۵ سال دارد و همسرش، محمد  ۱۷ سال. محمد تنها  فرزند خانواده است که بعد ۲۱ سال انتظار به دنیا امد و در سن ۱۷ سالگی ازدواج کرده چون پدر و مادر پیرش می خواهند نوه اشان را قبل از مردن ببینند. محمد از خانواده ای ثروتمند و مذهبی به دنیا امده در حال ححاضر در مغازه پدرش در بازار پارچه فروش ها کار می کند و الان مرد خانواده است.
-پرستو ۱۵ سال سن دارد. همسرش۲۹ سال. او پس از زایمان در هین شیر دادن قصد کشتن بچه اش را کرده بود که پرستاران متوجه و مانع شده بودند.
این ها سه نمونه از ده ها موردیست  که من از چند نفر از پرستاران و کارکنان بخش زنان وزایمان دربیمارستان های سنندج خبردار  شده ام. سازمان های بین المللی گزارش می کنند که  در حال حاضر روزانه ۲۰ هزار دختر زیر هیجده سال در کشورهای در حال توسعه مادر می‌شوند، ازدواج زودهنگام نقض حقوق بشر محسوب می‌شود و باید با آن برخورد شود و دولت‌ها در این زمینه باید تعهداتی داشته باشند. بر اساس آمار ها در ایران، سیستان و بلوچستان رکورد‌دار ازدواج‌های زیر سن ۱۵ سال است و استان‌های خراسان رضوی، خوزستان، آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی در رتبه‌های بعدی قرار دارند.  اما در بسیاری از روستاهای این مناطق ازدواج‌ها ثبت نمی‌شوند و افراد بدون داشتن عقدنامه ازدواج می‌کنند که همین امر زمینه‌سازتولد فرزندانی بی‌شناسنامه توسط آنها می‌شود.
دلایل ازدواج کودکان دختر / دختر بچه ها:
در گفتگویم با  فاطمه کریمی، دانشجوی دکترای جامعه شناسی عمومی و پژوهشگر در زمینه مسائل زنان، دلایل ازدواج زود هنگام دختران را این گونه بیان کرد:
((بی گمان فقر مالی و به تبع ان فقر فرهنگی نقش زیادی در گرایش خانواده ها به ازدواج زودهنگام فرزندانشان دارد. از طرف دیگر تقدس ازدواج از سوی نهادهای مختلف با توجیه اخلاق گرایی و جلوگیری از بی بندوباری از عوامل اصلی اصرار به ازدواج در سنین کمتر می باشد.ازدواج زودهنگام می تواند باری از مشکلات اقتصادی خانواده ها بردارد در حالی که از کمترین حمایت های دولتی تاثیرگذار برخوردارند. از سوی دیگر، به دنبال تغییرات عمده ای که در جامعه به وجود امده خانواده ها خصوصا والدین بر ارزشهای پیشینی اخلاق مدارانه تاکید داشته اما زمینه بروز ارزشهای پیشین به منوال سابق در جامعه مهیا نیست. در چنین تناقضات ارزشی که گریبان نسل های مختلف را گرفته ازدواج زودرس راهی است که خیال والدین و بزرگترها را راحت کرده و بدین شیوه فرزندان خود خصوصا دختران را به چنین ازدواج هایی ترغیب می کنند. در چنین شرایطی، خانواده ها به خاطر حفظ موقعیت اجتماعی خود و جلوگیری از انجام هر عمل خلاف عرفی توسط فرزندان گزینه ازدواج زودرس را راه مناسبی می دانند. چنین ازدواجهایی تنها مختص به خانواده های محروم نییست. در حالی که رسانه ها نیز به طرق مختلف بر اشاعه چنین ازدواجهایی اصرار دارند.)).
 
عواقب ازدواج زود هنگام :
عواقب کیفی زندگی: براساس استانداردهای جهانی افراد باید در زمان ازدواج قادر به ابراز آزادانه رضایت خود باشند، این در حالی است که یک طفل ۱۳ ساله و یا کمتر نمی‌تواند رضایت خود را به طور آزادانه و کامل ابراز کند و این ازدواج نوعی اجبار تلقی می‌شود. همانطور که یک کودک ۱۳ ساله نمی‌تواند؛ اقدام به خرید و فروش کند، این گفته ی دبیرکل امور اسناد و مترجمان قوه قضاییه، کاظمی(۲)  در مورد ازدواج کودکان است. او همچنین اضافه می کند: این فرزندان از همه امکانات اجتماعی محروم هستند و عموما تا آخر عمر بی‌سواد باقی می‌مانند و این چرخه در زندگی این افراد ادامه دارد. از دیگر مشکلات این است که گاهی افرادی که در سنین پایین ازدواج می‌کنند خانواده‌های نابسامانی دارند و در چنین شرایطی یا به صورت اجباری یا برای فرار از این شرایط تصمیم به ازدواج می‌گیرند.
ازدواج زودرس مشکلاتی را برای نسل آینده نیز ایجاد می‌کند، نسلی که می‌خواهد؛ توسط والدین کم سن و سال تربیت شود به این دلیل که شخصیت والدین هنوز دوام و قوام نیافته است، ممکن است؛ نتوانند از تربیت مناسب بهره‌مند شوند، لذا والدین کم سن با مشکلات شدیدی برای تربیت فرزندان مواجه هستند.
عواقب جسمی: فعالان این حوزه با بررسی جوانب جسمی و سلامتی انها ازدواج های زود هنگام، افزایش احتمال مرگ و میر مادران را هشدار می دهند. در گفتگویم با  رایحه مظفریان، کارشناسی ارشد جمعیت و توسعه دانشگاه شیراز و موسس کمپین توقف ازدواج کودکان در ایران(۳) در این خصوص اظهار داشت: ((بارداری و زایمان از جمله وقایع ویژه ی زندگی زنان است که می تواند با آرزوهای بزرگ و امیدهای لذّت بخش همراه باشد و البته گاهی ترس، رنج و مرگ را نیز به دنبال دارد… در سنین کمتر از ۱۸ سال بدن هنوز قدرت لازم و کافی برای نگهداری از جنین را کسب نکرده است… در دو آمار اخیری که از طرف سازمان ثبت احوال ارائه شده است، در شش ماه اول سال ۱۳۹۴ نشان می‌دهد که ۷۴۷ دختر کمتر از ۱۵ سال مادر شده اند که از این تعداد ۴۰۵ نفر در مناطق شهری و ۳۴۲ نفر در مناطق روستایی زندگی می¬کنند. همچنین این آمار در سال ۱۳۹۳، ۱۷۱۳ دختر کمتر از ۱۵ سالی ثبت شده است که مادر شده اند و از این تعداد ۹۶۶ نفر در مناطق شهری و ۷۴۷ نفر در مناطق روستایی زندگی می کنند. ازدواج زود هنگام  چرخه ی سه مرحله ای ازدواج، بارداری و پرورش کودکان را دچار اختلال می کند))
همچنین  فعالان این حوزه معتقدند رابطه جنسی با فرد زیر ۱۶ سال یک خشونت جنسی محسوب می شود که عواقب روحی و جسمی نامطلوبی دارد.همچنین دختری که با مسائل بارداری و زایمان و مسائل ناشی از این موارد روبرو می‌شود؛ مشکلات سلامت روحی و جسمی در وی تشدید می‌شود.
عواقب حقوقی: همچنین این زنان با مشکلات حقوقی بیشتری مواجه می‌شوند . مدتی پیش کاظمی، مدیرکل امور اسناد و مترجمان قوه قضائیه (۴)، با تاکید براینکه تعداد دخترانی که در سنین پایین ازدواج می‌کنند؛ بیش از پسران است، اظهار کرد: یکی از مشکلات حقوقی این دختران آن است که بسیاری از آنان حکم رشد ندارند به عبارت دیگر این کودکان در ۱۳ سالگی ازدواج می‌کنند، در حالی که سن رشد در قانون ما ۱۸ سالگی است، لذا این زنان نمی‌توانند؛ مهریه و نفقه خود را دریافت کرده و در حساب پس‌اندازی بگذارند. آنها حتی توانایی افتتاح حساب در بانک را نیز ندارند، زیرا سن افتتاح حساب نیز ۱۸ سالگی است.این زنان که همسر و گاهی مادر هستند؛ نمی‌توانند مهریه و نفقه بگیرند. در برخی مواقع دختری که می‌خواهد اقدام به طلاق کند ابتدا حکم رشد می‌گیرد تا بتواند دادخواست داده و مهریه و نفقه خود را طلب کند، زیرا افراد زیر ۱۸ سال نمی‌توانند دادخواست مالی دهند و در نتیجه نمی‌توانند؛ مسائل مالی مربوط به ازدواج خود را پیگیری کنند..
قوانین مرتبط با ازدواج کودکان در ایران:
قبل از انقلاب در ﻣﺎده ۲۳ «ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺧﺎﻧﻮاده» ﻣﺼﻮب ۱۳۵۳ در خصوص سن قانونی ازدواج دختران مقرر شده بود «ازدواج زن ﻗﺒﻞ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ۱۸ ﺳﺎل ﺗﻤﺎم و ﻣﺮد ﻗﺒﻞ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ۲۰ ﺳﺎل ﺗﻤﺎم ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ. ﺳﻦ ازدواج دختران ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب دست‌خوش تغییراتی شد. در اولین تغییر در زﻣﺎن دوﻟﺖ ﻣﻮﻗﺖ، ﻣﺎده ۲۳ «ﻗﺎﻧﻮن ﺣﻤﺎﯾﺖ خانواده» ﻣﺼﻮب ﺳﺎل۱۳۵۳ ﻟﻐﻮ و ﺳﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ازدواج ﺑﺮای دﺧﺘﺮان ۱۵ ﺳﺎل ﺗﻤﺎم ﻗﻤﺮی و ﺑﺮای ﭘﺴﺮان ۱۸ ﺳﺎل ﺗﻤﺎم ﻗﻤﺮی ﺗﻌﯿﯿﻦ شد. بر اساس ﻣﺎده ۱۰۴۱ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺪﻧﯽ اصلاحی سالهای ۶۱ و ۷۰ مقرر می‌داشت: «ﻧﮑﺎح ﻗﺒﻞ از ﺑﻠﻮغ ﻣﻤﻨﻮع اﺳت.» در تبصره این ماده نیز آمده بود: «ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح ﻗﺒﻞ از ﺑﻠﻮغ ﺑﺎ اﺟﺎزه وﻟﯽ ﺑﻪ ﺷﺮط رﻋﺎﯾﺖ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﻮﻟﯽ ﻋﻠﯿﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ.» بنابراین همچنان که در این ماده امده، سن قانونی ازدواج برای دختران ۹ سال تمام قمری بوده و ازدواج دختر زیر این سن تنها به ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﺼﻠﺤﺖ خود پدر یا جد پدری واﮔﺬار شده بود.
البته تفاوت سن بلوغ در افراد و نیاز به تعیین معیاری برای حداقل سن ازدواج برای رفع مشکلات حقوقی پیرامون این امر موجب شد که بار دیگر ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی در سال ۱۳۷۹ توسط مجلس شورای اسلامی اصلاح شود اما شورای نگهبان با ماده اصلاحی مجلس موافقت نکرد وآن را مغایر با شرع دانست. بنابراین، ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ ﺷﻮرای نگهبان، موضوع بررسی نهایی این ماده به ﻣﺠﻤﻊ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻧﻈﺎم ارجاع شد و سرانجام در ﺗﯿﺮ ﻣﺎه ۱۳۸۱، ﻣﺠﻤﻊ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻧﻈﺎم این ماده را ﺑدین شرح تصویب کرد: «ﻋﻘﺪ ﻧﮑﺎح دﺧﺘﺮ ﻗﺒﻞ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ۱۳ ﺳﺎل ﺗﻤﺎم ﺷﻤﺴﯽ و ﭘﺴﺮ ﻗﺒﻞ از رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺳﻦ ۱۵ ﺳﺎل ﺗﻤﺎم ﺷﻤﺴﯽ ﻣﻨﻮط اﺳﺖ ﺑﻪ اذن وﻟﯽ ﺑﻪ ﺷﺮط رﻋﺎﯾﺖ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﺎ ﺗﺸﺨﯿﺺ دادﮔﺎه ﺻﺎﻟﺢ.»
بنابراین در حال حاضر طبق ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی مصوب ۱۳۷۹، سن قانونی ازدواج برای دختران ۱۳ ﺳﺎل ﺗﻤﺎم ﺷﻤﺴﯽ است و ازدواج دختر زیر این سن ﻣﻨﻮط ﺑﻪ اذن وﻟﯽ ﺑﻪ ﺷﺮط رﻋﺎﯾﺖ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﺎ ﺗﺸﺨﯿﺺ دادﮔﺎه ﺻﺎﻟﺢ است که در اینصورت به نظر می‌رسد اساسا در قوانین ایران سن ممنوعه‌ای برای ازدواج با دختران وجود ندارد.
در نشست تخصصی «بررسی منع یا امکان ازدواج کودکان از منظر اندیشه اسلامی؛ نظام حقوقی ایران و موازین بین‌المللی» که  به همت معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری و کمیسیون حقوق بشر اسلامی در دفتر مرکزی کمیسیون حقوق بشر اسلامی  در هفته ی پیش برگزار شد( ۵) اسلامی؛ استاد دانشگاه شهید بهشتی عنوان داشت: همیشه حتی در نظام بین‌المللی به کودکان کمتر توجه شده و این به دلیل ضعف جسمی و روحی و روانی آن‌هاست؛ علی‌رغم آسیب‌پذیری بیشتری که دارند. از زمان تأسیس یونیسف توجه به حقوق کودکان هم بیشتر شد و کنوانسیون حقوق کودک نیز تصویب شد که بیشترین عضو را دارد و برخی از قوانین آن جزو قوانین آمره است. ایران هم بیست سال است به این کنوانسیون ملحق شده؛ با یک شرط کلی که کنوانسیون را می‌پذیرد مگر در مواردی که با احکام اسلامی در تعارض باشد. منع تبعیض، احترام به نظرات کودکان، رشد و تعالی کودکان و رعایت عالی‌ترین مصلحت کودک، اصول چهارگانه کنوانسیون هستند. در ایران سن کودک محل اختلاف است؛ اگرچه در خود کنوانسیون هم سن خاصی برای کودک پیش‌بینی نشده و در ماده یک اشاره می‌کند که کودک فرد زیر ۱۸ سال است؛ مگر قانون داخلی سن دیگری را در نظر گرفته باشد. کمیته حقوق کودک که به گزارش‌های ایران رسیدگی کرده است، در چند مورد از جمله تعیین سن کودک، ایراداتی به کشور ما وارد کرده مثل ماده ۱۰۴۱ که اجازه ازدواج صغیر را با اذن ولی می‌دهد مورد انتقاد کمیته حقوق کودک قرار گرفته است. اسلامی همچنین خاطرنشان کرد: براساس آمار صندوق جمعیت سازمان ملل در کشورهای در حال توسعه از هر سه دختر یک نفر زیر ۱۸ سال و از هر ۹ دختر یک نفر زیر ۱۵ سال ازدواج می‌کنند. هر روز ۳۹ هزار دختر ازدواج زودهنگام دارند که این ازدواج‌ها اغلب با مردان سن بالاست. اغلب این افراد مدرسه خود را تمام نمی‌کنند.
 
راهکارهای پیشنهادی فعالین این حوزه:
فعالین این حوزه اظهار دارندکه علی‌رغم حساسیت‌ها و نقدها، نه تنها شاهد کاهشی در آمار ازدواج کودکان نیستیم، بلکه ابعاد موضوع در حال وسعت گرفتن است. به موازات انتشار آمارهایی از ازدواج کودکان؛ راه‌های گوناگونی برای مبارزه با ازدواج کودکان پیش کشیده می‌شود. یکی از رایج‌ترین و سرراست‌ترین پیشنهادها، وضع قانون علیه ازدواج کودکان است ، ضمانت اجرایی کیفری ضروری است.
در این‌جا می‌توان فرهنگ‌سازی کرد و در محاکم بخشنامه کرد تا قضات در مجوزدادن نهایت سخت‌گیری را اعمال کنند. آمارها نشان می‌دهد بین تعداد ازدواج‌هایی که صورت گرفته است با آماری که به دادگاه رفته‌اند و مجوز گرفته‌اند، تفاوت بسیار فاحشی وجود دارد و این نشان می‌دهد اساساً وارد دادگاه نمی‌شوند و دفترخانه این ازدواج را ثبت می‌کند و صرفاً اذن ولی برایش کافی است. فرهنگ‌سازی راه‌کار مناسبی است تا این کار اساساً انجام نشود تا این‌که بخواهیم بعداً راه‌کارهای دیگری داشته باشیم. همچنین تحقیقات و امار فعالان این حوزه نشان داده است که بخش وسیعی از این کودکان از هر گونه آموزش جنسی نیز محروم اند و هر اندازه که میزان تحصیل دختران بالاتر رود، به همان نسبت حداقل از میزان بارداری زودرس و نابه‌هنگام آنان کاسته میشود.
 
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران درباره تاثیر قانون‌گذاری و آموزش در این زمینه به «آرمان»(۶) می‌گوید: قانون یک بخش ماجراست و بخش مهم‌تر آن بستر‌سازی برای آموزش و آگاه‌سازی خانواده‌ها نسبت به پیامدهایی است که ازدواج‌های در سنین کم دارد. این بستر‌سازی به هیچ‌وجه کار آسانی نیست و در کوتاه‌مدت نتیجه‌ای نخواهد داشت. او افزود: ما باید به دنبال توانمندسازی دختران باشیم تا بدانند این مسأله در درازمدت به ضرر آن‌هاست. در کشورهای مختلف مؤسساتی وجود دارد که تأکید می‌کنند این زنان، دختر هستند نه مادر. در اسناد حقوق بشر توجه زیادی به کمپین‌های آگاه‌سازی و توانمندسازی دختران شده است. در کشور نیجریه که بالاترین نرخ ازدواج زودهنگام را دارد کمپینی برای توانمندسازی دختران تشکیل شده تا به ازدواج زودهنگام نه بگویند. متأسفانه این دختران به سرعت باردار می‌شود و وضع حمل بسیار خطرناکی دارند؛ زیرا فرآیند بزرگ‌شدن را به‌طور طبیعی طی نمی‌کنند.))
 

1. کد خبر: ۸۲۰۸۱۱۱۵ (۵۳۴۳۰۳۱) | تاریخ خبر: ۳۰/۰۲/۱۳۹۵ |سنندج- ایرنا

۲-۴ ایلنا – مدیرکل امور اسناد و مترجمان قوه قضاییه در گفت‌وگو با ایلنا . سقف سن ازدواج دختران تعیین شود/ کودکان متاهل نمی‌توانند مهریه بگیرند.- کد خبر: ۳۴۶۹۶۹ – ۲۶/۱۱/۹۴
سایت گام به گام تا توقف ازدواج کودکان در ایران http://stopemiran.com/3.

5. روزنامه ایران در تاریخ ۴/۳/۹۵ کد خبر: ۱۳۲۸۰۹ .گزارش نشست «بررسی منع یا امکان ازدواج کودکان از منظر اندیشه اسلامی؛ نظام حقوقی ایران و موازین بین‌المللی» – فرناز قلعه دار

۶-روزنامه آرمان،  شماره چهارشنبه ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۵-  سارا زارع