مشكلات زنان و تاثير داعش بر آنها در گفت‌وگو با بنيانگذاران موسسه وادي در كردستان عراق
ژينا مدرس گنجي
در رسانه‌ها و شبكه‌هاي مختلف اجتماعي در ميان هياهوي خبرهاي جنگ در جاهاي مختلف خاورميانه يك خبر از يك جنگ متفاوت رسيد، سازمان ملل تاييد كرد كه «داعش» دستور داده همه زنان و دختران و با شروع از شهر موصل بايد به «مثله كردن اندام جنسى زن» تن بدهند. اما اين نخستين بار نبود كه دنيا بهت‌زده اين تراژدي و اين رو از خشونت مي‌شد.
در سال ٢٠٠٨ /١٣٨٧ تصوير شيلانِ هفت ساله وقتي جهاني شد كه آميت پالي، گزارشگر واشنگتن‌پست در شهرستان دوزخورماتو در كردستان عراق عكس‌ها و گزارشي از ختنه اين دختر تهيه كرد.
گزارشگر واشنگتن‌پست «آميت بالي» داستان دختر خردسالي را كه قرباني ختنه مي‌شود اين‌گونه روايت كرد كه «شيلان انور در مراسمي شركت مي‌كند كه پيش‌تر مادرش براي او تعريف كرده است اما هنگامي كه به مراسم مورد نظر مي‌رود مي‌بيند كه خبري نيست و گول خورده. به جاي مراسم زني كه در محله‌‌شان به ماما شهرت دارد آنجاست. پس از آمدن شيلان، ما درب قرمز رنگ زنگ گرفته را به رويش مي‌بندد. هنگامي كه شيلان مي‌بيند كه مادر لباس‌هايش را از تن او درمي‌آورد وحشت‌زده مي‌شود و به لرزه مي‌افتد. ماما شبيه شخصي كه قصد دارد مرغي را سر ببرد پاهاي شيلان را مي‌گيرد و تيزبري شبيه آنچه در سلماني‌ها از آن استفاده مي‌كند را بيرون آورده و شروع مي‌كند. بعد از اينكه ماماي محل قسمت مورد نظرش از اندام شيلان را مي‌برد، دختر بيچاره با تمام قدرت جيغ مي‌زند و صدايش به منزل همسايه‌ها نيز مي‌رسد. اما مادرش چنان با افتخار او را در آغوش مي‌كشد كه انگار رويايش محقق شده است.»
هميشه قدرت تصاوير و عكس انكارناپذير بوده. ميليون‌ها نفر اين عكس‌هاي تكان‌دهنده را ديدهاند و رسانه‌ها نيز عكس‌ها و گزارش‌ها را تكثير كردند. در سال ١٩٧٧شايد براي نخستين بار بود كه «دكتر نوال سعداوي» در قاهره مصر با انتشار كتاب چهره عريان زن عرب اين موضوع را جهاني كرد و هميشه با ديدگاهي متفاوت به اين مساله نگاه كرده. در سال ١٩٨٥ در كپنهاك فعالان ريشه‌كني اين عمل در نشست سازمان‌هاي غيردولتي اين موضوع را مورد بحث قرار دادند. در سال ٢٠٠٣ «استلا اوبا سانجو» بانوي اول نيجريه در كنفرانسي كه توسط كميته مناسك سنتي تاثيرگذار بر سلامت زنان و كودكان آفريقايي برگزار شد در سازمان ملل در اين مورد سخنراني كرد و روز ٩ فوريه را براي روز جهاني مبارزه با ختنه دختران اعلام كرد و سازمان ملل متحد برنامه‌اي براي كاهش قابل ملاحظه ميزان انجام اين عمل تا سال ۲۰۱۵ دارد و اقداماتي براي برچيدن اين رسم در دو سطح جامعه و ملي پيشنهاد كرده است.
«واريس ديري» سوماليايي تبار، مانكن، نويسنده و سخنگوي حقوق زنان در آفريقاست و به عنوان سفير سازمان ملل در راه توقف ختنه زنان جهان فعاليت مي‌كند، در سال ٢٠٠٥ با نوشتن كتاب گل صحرا (داستان زندگي خود) مخاطبان بيشتري را درگير اين موضوع كرد و اين‌گونه شد كه در سطح جهاني كتاب‌ها و مقالات بسياري نوشته شد، فيلم‌هاي مستند و سينمايي ساخته شد و موضوع پايان نامه دانشگاهي انتخاب مي‌شود. با وجود همه اينها هنوز هم ناقص‌سازي اندام جنسي زنان در بسياري جاها با اهداف: تضميني براي باكرگي، كنترل ميل جنسي و باروري، عفت و پاكدامني، افزايش قدرت توليد مثل، افزايش وفاداري زن به شوهر و تكميل‌كننده سلامتي زن انجام مي‌شود.
در اين چند سال كردستان عراق تجربه‌هاي موفقيت‌آميزي در اين مورد داشته. موسسه غيردولتي «وادي» يك ان‌جي‌اوي اصالتا آلماني و با ٢٠ سال تجربه كاري است كه موفق شده در كردستان عراق از سال ٢٠٠٨ سكوت‌ها را بشكند و عملگرايانه وارد ميدان شود. كردستان عراق كه در شمال شرقي عراق قرار دارد، از جمله جاهاي ديگراست كه داراي روستاها و شهرهايي است كه درصدهاي بالايي از ختنه دختران با آمار ٩٠ درصد را شامل مي‌شود.
سوعاد اورحمان شريف و فلاح مرادخان شاكر زوجي هستند كه هردو فعالانه در وادي كار مي‌كنند و من را در تهيه اين مصاحبه ياري دادند و از تجربيات اين ان‌جي‌او و شرايط‌شان در كردستان عراق در اين راستا برايمان مي‌گويند. فلاح از بنيانگذاران موسسه و در حال حاضر مدير موسسه وادي است، سوعاد مسوول بخش زنان وادي است.
لطفا در مورد «وادي» برايمان بگوييد. وادي از چه تاريخي و چگونه شروع به كار كرده است؟
«وادي» يك تشكل غيردولتي بشردوستانه آلماني – عراقي است كه با اهدافِ تحقق دموكراسي، جامعه مدني و حقوق بشر در كردستان و عراق فعاليت دارد. وادي در سال ١٩٩٣ در عراق و حريم كردستان شروع به كار كرده است، ما از ٢٠٠٤ تا ٢٠٠٧ سعي كرديم در مورد ختنه دختران تخصصي كار كنيم كه نهايتا در تاريخ ٨ مارس ٢٠٠٧ كمپين «نه به ختنه دختران» را در كردستان برپا كرديم و تا امروز ادامه دارد.
حيطه فعاليت‌هاي وادي در چه مواردي است؟
ما در چندين حيطه فعاليت داريم ولي به صورت كلي و مهم‌ترين آنها شامل اين موارد است:
الف- فرهنگ‌سازي براي جامعه مدني، كه اين هدف خودشامل چندين مرحله است. ب- حوزه حقوق زنان، پ – حوزه حقوق كودكان و جوانان. ت. كمك رساني به شيوه‌هاي مختلف به روستاهايي كه در جريان بمباران شيميايي سال ٨٨ ميلادي (٦٦ شمسي/ كه توسط صدام در راستاي ژينوسايد كردها) انجام شد و صدمه زيادي ديدهاند. ث- اطلاع‌رساني عمومي. ج- حقوق بشر به صورت عمومي.
كاركنان وادي چگونه انتخاب مي‌شوند و داراي چه ويژگي‌هايي هستند؟ آيا تحصيلات و تجربه‌هاي مرتبطي دارند؟
تيم ما شامل طيف گسترده‌اي است، افرادي با تخصص‌هاي گوناگون از جمله: حقوق، ژنتيك، مددكار و. . . ما را ياري مي‌رسانند و افراد ديگري هم در تيم ما هستند كه لزوما تخصص خاصي ندارند ولي اطلاعات و سواد مربوطه را دارند كه در بخش كارهاي اجتماعي كار مي‌كنند. همچنين دوره‌هاي مختلفي جهت آموزش براي افرادي كه مي‌خواهند داوطلبانه با ما همكاري كنند و عضو شوند در مورد چگونه كار كردن در برنامه‌ها و پروژه‌هاي مختلف با همكاري نهادهاي مختلف انجام مي‌شود. به جز اينها ما هميشه براي آموزش و پيدا كردن راهكارهاي جديد براي موقعيت كردستان و خارج از كردستان با فعالان در تركيه، لبنان، اردن، امريكا و آلمان در ارتباطيم و نماينده‌هايمان در كنفرانس‌ها و مجمع‌هاي تخصصي كه اعضاي وادي شركت مي‌كنند.
وادي در چه جاهاي ديگري شعبه دارد؟ و ارتباط اين شعب با هم ديگر چگونه برقرار مي‌شود؟.
وادي در عراق و آلمان شعبه دارد، اما به طور كلي فعاليت‌هاي ما خاورميانه را دربرمي‌گيرد. ارتباط شعبه‌ها با هم از نوع افقي است. كاركنان از نژادها و اديان مختلف هستند اما چون همه يك هدف داريم هماهنگ با هم كار مي‌كنيم.
نظرتان در مورد گزارش و عكس‌هايي كه در سال ٢٠٠٨ در واشنگتن‌پست در رابطه با ختنه كردن شيلان منتشر شد، چيست؟ آيا آن موقع شما از تهيه اين گزارش خبر داشتيد؟
در واقع وادي تهيه آن گزارش را به آن سبك و پخش آن عكس‌ها را غيراخلاقي مي‌دانست و مي‌داند. چون نبايد براي تهيه عكس‌ها چند نفر دختر نقص عضو شوند. به نظر ما گزارش بايد به طور ديگري تهيه و از انجام اين عمل هم جلوگيري مي‌شد. روند تهيه اين گزارش همان موقع خيلي بحث برانگيز و مشكل‌ساز شد.
ولي من شخصا و خيلي‌هاي ديگر وقتي گزارش و عكس‌ها رو ديديم فكر مي‌كرديم كه اين كار و رسم براي شيلان قرار بوده همان روز انجام شود و اين عكاس و خبرنگار هم همراه آنها شده‌اند. يعني روند كار به اين صورت نبوده؟
نه. درست است كه عكس‌ها مستند بودند ولي ما مطلعيم كه در آن موقعيت عكاسان و گزارشگران بابت به وجود آمدن آن شرايط براي عكاسي به خانواده شيلان پول دادند و در سال ٢٠٠٩ آن عكس‌ها در دنيا به عنوان بهترين عكس انتخاب شد، البته همه مي‌دانيم متاسفانه در دنياي رسانه‌ها از اين دست اتفاق‌ها بسيار اتفاق مي‌افتد.
بسياري در خاورميانه و آفريقا از جمله نوال سعداوي بر اين باورند كه غربي‌ها نگاهي از بالا به اين‌گونه از خشونت در خاورميانه و آفريقا دارند در حالي كه اين خشونت مي‌تواند با خشونت‌هايي از جنس ديگر در غرب براي زنان برابري كند در حالي كه غرب خيلي خودسرانه و رسانه‌اي با اين موضوع برخورد مي‌كند. شما كاركنان وادي به عنوان فعالاني در عراق و كردستان اين مساله را چطور مي‌بينيد؟
نمونه رسانه‌اي برخورد كردن با اين جريان همين مثال شيلان است. البته در دوره‌اي به خصوص اوايل كه بحث مطرح شد و تازگي داشت بله اين طور بود ولي امروزه شرايط خيلي فرق كرده و كمتر اين‌گونه احساس مي‌شود.
وضعيت كلي «ناقص‌سازي اندام جنسي دختران» در كردستان عراق چگونه است؟
ناقص‌سازي اندام جنسي دختران در كردستان عراق تاريخ و قدمت‌اش بسيار طولاني است و ريشه تاريخي، مذهبي و آييني عميقي دارد. تشكل ما كه ده سال است تخصصي در اين زمينه كار مي‌كند امروز به جرات مي‌تواند بگويد كه به اين نتيجه رسيده‌ايم كه آمار كم شده و خوشبختانه سال ٢٠٠٧ كه پيشنهاد تصويب شدن قانوني در اين رابطه به مجلس داديم بالاخره سال ٢٠١١ اين قانون تصويب شد و اين كار الان حكم قانوني دارد.
اين حكم قانوني چگونه است؟ و شامل چه موارد و مواقعي مي‌شود؟
دقيقا اين‌گونه تصويب شده كه:
ممنوعيت مثله كردن اندام جنسي دختران بر اساس حقوق حريم كردستان:
قانون شماره ٨، تصويب شده در سال ٢٠١١/ قانون حمايت از خانواده در مقابل خشونت در حريم كردستان- عراق.
ماده ششم:
١- هر كس قصد ختنه كردن دختران را داشته باشد بايد جريمه نقدي بپردازد. كه از حداقل يك ميليون تا حداكثر پنج ميليون دينار را شامل مي‌شود. (در حال حاضر يك هزار دينار معادل دو هزار تومان است).
٢- هر كس عمل ختنه را انجام داد يا در آن سهيم بوده بايد حداقل شش ماه و حداكثر دو سال در زندان باشد و جريمه نقدي به شرح حداقل دو ميليون دينار و حداكثر پنج ميليون دينار را پرداخت كند. با توجه به شرايط و حكم قاضي مي‌تواند يكي از اين دو مورد يا هر دو مورد با هم باشد.
٣- هر كس در حين عمل بازداشت شود ولي كار ناتمام بود و با موفقيت انجام نشده باشد و كار نيمه‌تمام باشد يا در آن مشاركت داشه باشد به مدت يك سال بايد بازداشت شود و پنج ميليون دينار تا ١٠ ميليون دينار جريمه نقدي بپردازد. با توجه به حكم قاضي يا هر دو مورد يا يكي از انها.
٤- اگر كساني كه كار را انجام مي‌دهند يا مشاركت دارند دكتر، پرستار، ماما باشند براي سه سال اجازه كار نخواهند داشت و با حكم دادگاه محل كار آنها بسته خواهد شد.
قوانين خوبي است ولي آيا اين قوانين ضمانت اجرايي هم دارند؟
متاسفانه نه هنوز، هرچند قانون‌ها تصويب شده‌اند و قانون‌هاي خوبي هم هستند ولي پيگيري و اجرا نمي‌شوند. البته وادي برنامه‌اي دو ساله دارد كه با همكاري و دخالت دادن دولت انجام مي‌شود و مي‌تواند قدم‌هاي موثري در اين راه بردارد.
اين قوانين فقط مختص حريم كردستان است يا كلا عراق را هم شامل مي‌شود؟
نه اين قوانين فقط مختص حريم كردستان است.
مبارزه، راهكار و شيوه كاركرد شما و همكاران‌تان در اين مورد چگونه است؟
در ابتدا تشكل ما تخصص و ويژه به اين موضوع نگاه نمي‌كرد ولي ضرورت و لزوم ما را به اين هدف رساند. من خودم شروع‌كننده اين پروسه بودم و سرپرستي و و مديريت كار را هم به عهده گرفتم. از همين رو چند نفر از فعالان در تشكل‌مان يك تيم تخصصي در رابطه با اين موضوع تشكيل داديم و ابتدا يك برنامه عمومي نوشتيم كه شامل موقعيت‌ها و سن‌هاي مختلف بود. با تحقيق ميداني شروع كرديم و تا به حالا نزديك به ٢٠٠٠ بازديد از شهرستان‌ها و روستاها انجام داده‌ايم كه در اين بازديدها ٤٠٠٠٠ نفر ملاقات شده‌اند. از طرف ديگر از طريق چندين برنامه از رسانه‌هاي مختلف مانند راديو، تلويزيون و روزنامه‌ها روشنگري كرده‌ايم و مي‌كنيم. جداي از اينها با برگزاري همايش‌ها وكنفرانس‌ها، پخش كتاب و بروشور سعي مي‌كنيم پروسه را كامل كنيم.
مراحل كار عملي شما به چه شكل است؟
تيم‌هاي ما در ابتدا با توجه به برنامه‌ريزي‌ها و تحقيق‌هاي از قبل آماده‌شده‌مان به مكان مورد نظر مي‌روند و با كمك مراكز بهداشت و مدارس آن مكان (روستا و شهرستان ها) آماري اوليه از درصد ميزان ناقص‌سازي دختراني كه عمل روي آنها انجام شده و مادراني كه همچنان قصد انجام آن را براي دخترانشان دارند در آن مكان به دست مي‌آوريم بعد از آن تيمي از مددكار، دكتر و چند نفر ديگر به آنجا مي‌روند و سعي مي‌كنيم از روحانيون و شخص مذهبي آن مكان دعوت كنيم و كمك بگيريم كه با مردم صحبت كنند كه اين يك قانون اسلامي و دستور پيغمبر نيست. بعد از اين مرحله با كمك مراكز بهداشت و مدارس جلساتي تشكيل مي‌دهيم كه پزشك از ضرر‌ها و عواقب اين عمل براي مادران يا زنان و دختراني كه نزديك ازدواج يا مادر شدن‌شان است، مي‌گويد و به سوال‌ها جواب مي‌دهد. مددكار هم همين طور جوانب ديگر را توضيح مي‌دهد و مشاوره و روشنگري مي‌كنند و كتابچه‌هايي حاوي تصاوير و اطلاعات به زبان ساده به آنها تحويل داده مي‌شود. آخر سر آماري از نظر مشاركت‌كننده‌ها جمع‌آوري مي‌شود طبق برنامه و مدت تعيين شده بعد از يك بازه زماني دوباره به آن مكان سر زده مي‌شود كه تغييرات ديده شود و باز با تغييراتي در كار دوباره انجام مي‌شود. نسبتا بيشتر انرژي‌مان را هم روي دختراني كه قرار است ازدواج كنند يا به زودي بچه‌دار شوند صرف مي‌كنيم كه از نسل تازه هستند و راحت‌تر با اين موضوع كنار مي‌آيند و اطلاعات‌شان بيشتر است و اكثرا درس خوانده‌اند كه حداقل نسل جديدي كه قرار است به دنيا بيايد كمتر دامنگير اين مشكل باشند تا به اميد اينكه كلا اين مشكل حل شود.
واكنش فاميل‌ها و اطرافيان خودتان به اين كار چگونه است؟
بعضا سرزنش‌مان مي‌كنند ولي عموما نه كمك مي‌كنند نه مانع مي‌شوند. چندبار هم پيش آمده كه پند و اندرزمان مي‌دهند كه اين كار را ادامه ندهيم. اما هرچه بيشتر مي‌گذرد خوشبختانه آگاهي‌ها بيشتر مي‌شود. راستش را بخواهيد من به آينده خوشبينم كه بهتر و بيشتر ما را درك كنند و حتي همراهي‌مان كنند.
واكنش كلي مردم و اجتماع در مورد اين كار شما چگونه است؟
اگر كوتاه بخواهم جواب بدهم بايد بگويم كه بدون گمان خواست جامعه ايجاب كرده كه ما كار كنيم در عين حال مشكلات، سوءتفاهم و گيروگرفت هم پيش آمده و مي‌آيد. همان‌طور كه گفتم خيلي‌ها مي‌گويند كه جاي خجالت دارد و سرزنش‌مان مي‌كنند. از طرف ديگر هم استقبال خوبي شده و خيلي از مردم حتي در روستاها خوشحالند كه اطلاع‌رساني مي‌شود. از ديگر سختي‌هاي اين كار متقاعد كردن و جمع كردن زنان در روستاهاست كه خود اين تجربه را داشته‌اند يا قرار است دخترانشان را هم شامل كنند. چون بايد از مضرات و عواقب سخت اين مساله بگوييم و اين هم روح و روان آنها را زخمي‌تر مي‌كند و لطمه مي‌بينند. كارهاي‌مان مانند چوب دو سر آتش است. خيلي وقت‌ها با وجود سختي‌هاي بسيار و از جنس‌هاي مختلف، خودم تعجب مي‌كنم كه چطور توانسته‌ايم هنوز ادامه بدهيم و پايدار باشيم.
آيا دولت اقليم كردستان شما را در اين هدف ياري مي‌كنند؟حمايت و واكنش‌ها چگونه است؟دولت و مجلس آيا نهاد، ارگان يا بودجه‌اي به اين مشكل اختصاص داده‌اند؟
در ١٠ سال اخير ما هيچ كمك مالي از طرف حكومت حريم كردستان و عراق نداشته‌ايم. تاكنون هم هيچ بودجه مشخصي به اين كار اختصاص نداده‌اند ما هم نه به اين كمك‌هاي مالي اميدواريم، نه درخواستي كرده‌ايم. مي‌خواهيم استقلال خودمان را حفظ كنيم ونه از دولت نه حزب‌ها هيچ‌كدام پولي نمي‌گيريم. مجلس در حد تصويب كردن آن قوانين مربوطه كار كرد كه پيگيري هم نمي‌شوند. از طرف دولت معمولا اگر برنامه‌اي هم باشد كوتاه‌مدت است. ولي گاهي كارهاي‌مان را از طريق رسانه‌ها و برگزاري برنامه‌ها حمايت مي‌كنند.
به جز شما چه آن جي او يا ديگر مراكزي به اين كار مي‌پردازند؟
اتحاديه زنان وابسته به دولت برنامه‌هاي كوتاه‌مدتي در اين مورد داشته ولي در حال حاضر ما مشغول برنامه‌ريزي براي همكاري با هفت تشكل ديگر در كردستان هستيم كه آنها را فعال كنيم تا كار و وظايف تقسيم شوند.
فكر مي‌كنيد نسبت به اوايل كارتان، تغييرات در شرايط از نظر كيفي و كمي چگونه بوده است؟
تغييرات زيادي روي داده و مبالغه نيست اگر بگويم در اين راه بسيار موثر بوديم و موفق شده‌ايم كارهاي اساسي و ريشه‌اي انجام بدهيم تا اين عمل ممنوع اعلام و متوقف شود. ما دولت را قانع كرديم كه اين موضوع جدي است و احتياج به پيگيري جدي دارد. اكنون در خاورميانه حركت جديدي در حال وقوع است و كمپين نه به ختنه دختران در جريان است. از نظر آماري در بسياري از روستاها كه آمار ٩٠ درصد بوده الان به ٤٠ درصد رسيده كه خبر خوبي است و ما همچنان باز اميدوار هستيم.
هرچند باخبريم كه داعش وارد حريم دولت خودگردان كردستان نشده ولي آيا با اين تغييرات اخير شرايط را چگونه مي‌بينيد؟
اين كار داعش اصلا قابل قبول نيست. اما تا جايي كه ما اطلاع داريم و سعي خودمان را هم مي‌كنيم نمي‌گذاريم انجام شود. اين روزها داعش بسيار خبرسازي مي‌كند هرچند آگاهيم از دستورهاي عجيب و غريبي كه در مورد همه و به خصوص زنان مي‌دهد ولي باز اميدواريم كه اجرا نشود.
ما هم اميدواريم ولي آيا داعش توانسته در روند كار شما و همكاران‌تان موثر باشد؟
تا الان نه اما خب ما همه نگرانيم كه اگر ماندگار شوند و قدرت بيشتري به دست بگيرند روزهاي سختي را خواهيم داشت و قطعا با كل فعاليت‌هاي ما هم مخالفت و ممانعت خواهند كرد.
برنامه‌هاي آينده وادي در اين موضوع چگونه است و شامل چه مواردي مي‌شود؟
بالاخره با تلاش‌هاي فراوان موفق شديم كه يونيسف را درگير اين مساله كنيم و به همكاري راضي‌شان كنيم. اين يك طرح با برنامه‌ريزي دوساله براي گسترش تلاش‌هاي‌مان در موقعيت كنوني عراق و حريم كردستان بخصوص شهر كركوك است با همكاري هفت تشكلي كه گفتم و اميدواريم كه با همكاري همه‌مان و نهايت سعي‌مان ديگر دختراني كه به دنيا مي‌آيند اين تجربه تلخ را نداشته باشند.
0 دیدگاه